Ο τραπεζίτης που έφερε τους Γλύξμπουργκ στην Ελλάδα

Πρώτης δημοσίευση: SLPress.gr

Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1850, ο προϊών μεγαλοϊδεατισμός του Όθωνα είχε εντόνως ενοχλήσει την Βρετανία, που σταθερά υποστήριζε το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παράλληλα, από το 1861 την αγγλική εξωτερική πολιτική απασχολούσε η διαδοχή του Όθωνα, καθώς αυτός δεν προβλεπόταν να αποκτήσει διαδόχους, και ο αδερφός του Luitpold είχε αρνηθεί να τον διαδεχθεί, αφήνοντας τον θρόνο κενό (Κύρκος 2005).

Η συγκυρία ήταν κατάλληλη για την αναζήτηση ενός Βασιλιά πιο φιλικού προς την Τουρκία. Την περίοδο εκείνη το όνομα του Πρίγκιπα Alfred, δευτερότοκου γιου της Βασίλισσας Βικτωρίας είχε ήδη διαρρεύσει από την ελληνική εφημερίδα του Λονδίνου British Star (του Στέφανου Ξένου), αν και ως υποψηφιότητα που δεν έβλεπε θετικά ο Βρετανικός θρόνος (τεύχη 14/3 και 2/5/1861, αναφέρεται στο: Κύρκος 2005), φημολογία που δρούσε αποτρεπτικά στην επικράτηση της υποψηφιότητας του εκλεκτού της Ρωσίας, του Νικολάου του Leuchtenberg.

Μεσουσών των αναζητήσεων διαδόχου βασιλέα, και κατά την διάρκεια περιοδείας του βασιλικού ζεύγους στην Πελοπόννησο, ξέσπασε η επανάσταση του Οκτωβρίου που εκθρόνισε τον Όθωνα (6(18)/10/1862). Επιστρέφοντας εσπευσμένως στην Αθήνα, ο Όθων ήρθε αντιμέτωπος με μια τετελεσμένη κατάσταση. Την δύσκολη αυτή στιγμή, ο Βρετανός πρέσβυς Σκάρλετ είχε την… ευγενή καλοσύνη να του προσφέρει το βρετανικό ατμόπλοιο «Σκύλλα», επισπεύδοντας την αποχώρησή του από την Ελλάδα. Πράγματι ο Όθων αποχώρησε στις 12(24) Οκτωβρίου για πάντα από την Ελλάδα.

Η έξωση του Όθωνα ήταν μόνο το πρώτο βήμα για την διαφύλαξη του δόγματος της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η επιλογή ενός «συνετού» βασιλιά, εκ των προτέρων δεσμευμένου στο δόγμα αυτό, ήταν το επόμενο. Και τα Επτάνησα θα χρύσωναν το χάπι.

Στις αρχές Νοεμβρίου του 1862, ο Πρωθυπουργός Palmerston διαμήνυσε στον Χαρίλαο Τρικούπη, επιτετραμμένο της Ελλάδας στο Λονδίνο, ότι με την έξωση του Όθωνα θα ήταν πλέον εφικτή η παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Σε υπόμνημα όμως του Sir Henry Elliot τον Δεκέμβριο του 1862, δηλωνόταν ρητά ότι η παραχώρηση των Επτανήσων συνδεόταν άρρηκτα με την εκλογή ενός βασιλιά που δεν θα προκαλούσε επαναστάσεις, ή επιθετική προς την Τουρκία πολιτική (Χριστόπουλος and Μπαστιάς 1977, 13:217). Η εκλογή βασιλιά έπρεπε δηλαδή να εγκριθεί από την Μ. Βρετανία. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Θεόδωρος Γρίβας, ο μοναδικός Έλληνας διεκδικητής του θρόνου, άφηνε την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι στις 24/10(5/11)/1862, ενώ ήταν έτοιμος να ξεκινήσει με στρατό από την Ιερά Πόλη για να διεκδικήσει τον θρόνο.

Σε υπουργικό συμβούλιο της 8/12/1862, υπό τον Υπ. εξωτερικών Palmerston, αποφασίστηκε η παραχώρηση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Τώρα, το μόνο που απέμενε ήταν η εύρεση του κατάλληλου βασιλιά. Το δημοψήφισμα που προκήρυξε καθ’ υπέρβαση των εξουσιών της, η Επαναστατική Κυβέρνηση Βούλγαρη-Κανάρη-Ρούφου έφερε την σαρωτική επικράτησή του Alfred, όμως το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22/1(3/2)/1830, ή «της Ανεξαρτησίας» προέβλεπε ο Βασιλιάς της Ελλάδας να μην ανήκει σε Οίκο καμίας από τις προστάτιδες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία).

Carl Joachim Hambro, δανειστής Βασιλέων

Καταλυτικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της Ελλάδας θα έπαιζε ένας Βρετανός τραπεζίτης με καταγωγή από την Δανία, με εμπειρία στην στήριξη βασιλικών οίκων, ο Charles (Carl) Joachim Hambro. Αυτός είχε στηρίξει οικονομικά τον Δανέζικο θρόνο κατά την επανάσταση των δουκάτων Schleswig και Holstein (1848-51). Ήταν τέτοια η ευγνωμοσύνη του Δανού βασιλιά που του απένειμε τον τίτλο του Βαρώνου, παρότι η απονομή τίτλων ευγενείας τους είχε πλέον καταργηθεί. Το κίνητρο του Hambro για μια τέτοια τιμή δεν ήταν άλλο από τον φθόνο του για τους αντίστοιχους τίτλους των Rothschild και Baring (Bramsen and Wain 1979, 238–46). Παράλληλα βοήθησε και τον Vittorio Emanuelle ΙΙ, κατοπινό βασιλιά του Πεδεμοντίου, με το «Αγγλο-Σαρδηνιακό δάνειο» του Μαΐου του 1851. Όταν ο τλευταίος ανέβαινε στον θρόνο του δέκα χρόνια μετά ο Hambro θα κέρδιζε το προσωνύμιο του «δημιουργού βασιλέων». (Bramsen and Wain 1979, 262–72).

Ο Vilhelm που έγινε Γεώργιος Α'

Όμως η εμπλοκή του με τον ελληνικό θρόνο θα ήταν πολύ πιο άμεση και καθοριστική. Ήδη πριν από την εκτόπιση του Όθωνα, ελληνική αντιπροσωπεία είχε ταξιδέψει στο Λονδίνο για να προσφέρει τον θρόνο στον Alfred. Η άρνηση που συνάντησαν αποτέλεσε μεγάλη απογοήτευση, όπως μετέφερε στον Hambro ο συνεργάτης του, Διονύσιος Κατενάκης. Ο Hambro αποφάσισε να συνδράμει στο ελληνικό δίλημμα, προωθώντας έναν συμπατριώτη του, κουνιάδο του Alfred. Εκείνη την περίοδο είχε ήδη δρομολογηθεί ο γάμος του Πρίγκιπα Edward VII της Ουαλίας με την πριγκίπισσα Alexandra της Δανίας. Η Alaxandra ήταν κόρη του Christian IX, γόνου του κλάδου Slesvig-Holsten-Sønderborg-Glücksborg της Δανέζικης βασιλικής οικογενείας των Oldenburg, και επόμενου Δανού βασιλιά μετά τον θάνατο του Frederik VII.

Στα πλαίσια επίσκεψης του Δανέζικου ναυτικού, η Δανέζικη φρεγάτα Jylland είχε προγραμματιστεί να διασχίσει τον Τάμεση και να αγκυροβολήσει στο Gravesend μεταξύ 11–18 Ιουνίου του 1862. Στην φρεγάτα επέβαινε μια ομάδα νεαρών ναυτικών δοκίμων, μεταξύ των οποίων και ο Πρίγκιπας Vilhelm, μικρότερος αδελφός της Alexandra και τον οποίο ο Hambro είχε αποφασίσει να προωθήσει ως υποψήφιο για τον ελληνικό θρόνο. Εκμεταλλευόμενος την συγκυρία, έκλεισε την παλιά Δανέζικη εκκλησία του Λονδίνου για μια Κυριακάτικη λειτουργία στις 15/6, στην οποία προσκάλεσε ολόκληρη την δανέζικη κοινότητα της πόλης. Στην λειτουργία, προσκάλεσε και τον Κυβερνήτη του Jylland, εξασφαλίζοντας ότι αυτός θα έφερνε και τους δοκίμους του. Ο ανυποψίαστος δεκαεπτάχρονος πρίγκιπας οδηγήθηκε από τον νεωκόρο της εκκλησίας σε έναν χρυσό θρόνο μπροστά από την Αγία Τράπεζα, αλλά επέλεξε να καθίσει σε μια κανονική θέση. Σε κρυφές θέσεις πίσω από το όργανο είχε καθίσει διακριτικά και η ελληνική αντιπροσωπεία παρακολουθώντας για πρώτη φορά τον υποψήφιο βασιλιά.

Την μεθεπομένη, ολοκληρώνοντας το εγχείρημά του, ο Hambro προσκάλεσε όλα τα μέλη της δανέζικης λέσχης του Λονδίνου σε αποχαιρετιστήριο δείπνο προς τιμήν του πληρώματος του Jylland. Για το δείπνο των 30 πιάτων έκλεισε ολόκληρη πτέρυγα του Crystal Palace, και δύο ορχήστρες που έπαιζαν εναλλάξ. Αν τελικά ο Vilhelm αναρριχόταν στον ελληνικό θρόνο, ήθελε όλοι να γνωρίζουν ότι αυτός ήταν ο υπεύθυνος (Bramsen and Wain 1979, 272–81· Cottrell 1994, 1215)!

Τρεις μήνες αργότερα, ο Όθων και η Αμαλία θα εγκατέλειπαν την Ελλάδα και ο δρόμος θα άνοιγε για την ενθρόνιση ενός νέου βασιλιά. Μια ακόμη ευνοϊκή συγκυρία για την τελική επιλογή του Vilhelm θα ήταν οι γάμοι του Edward με την αδερφή του, Alexandra (10/3/1863). Εκεί, ο Βρετανός Πρωθυπουργός Palmerston (Χριστόπουλος and Μπαστιάς 1977, 13:225), αλλά και ο Υπουργός εξωτερικών John Russel (Bramsen and Wain 1979, 279), είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν προσωπικώς τον υποψήφιο βασιλιά και να τον αξιολογήσουν, όσο εν πάση περιπτώσει μπορεί κανείς να αξιολογήσει έναν έφηβο.

Σύντομα ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις και στις 18(31)/3/1863 ο Ζηνόβιος Βάλβης ανακοίνωσε στην Εθνοσυνέλευση την πρόταση των Μ. Δυνάμεων προς τον Δανέζικο οίκο. Τον Μάρτιο του 1863 ο Βασιλιάς Frederik VII και ο διάδοχός του, Christian IX, πατέρας του Vilhelm, αποδέχθηκαν την αγγλική πρόταση. Τριμελής επιτροπή των Δημητρίου Γρίβα (γιού του Θεόδωρου), Κων/νου Κανάρη και Θρασύβουλου Ζαΐμη μετέβησαν στην Κοπεγχάγη, όπου μετά από διαπραγματεύσεις προσέφεραν το στέμμα στον νεαρό πρίγκιπα σε τελετή της 3/6/1863. Ο Wilhelm θα γινόταν ο Βασιλιάς Γεώργιος Α' της Ελλάδας, πρώτο μέλος της Δυναστείας των Glücksborg.

Ο Hambro παρείχε την βοήθειά του ακόμη και μετά την επιλογή του Vilhelm, καθώς ο πατέρας του δεν ήταν ιδιαιτέρως εύπορος. Έτσι χρηματοδότησε το δαπανηρό ταξίδι του Vilhelm στην Ελλάδα, που προέβλεπε ενδιάμεσες επισκέψεις στην Βασίλισσα Βικτώρια στο Λονδίνο, στον Τσάρο Αλέξανδρο Β' στην Αγία Πετρούπολη και στον Ναπολέοντα Γ' στο Παρίσι. Κατόπιν, ξεκίνησε με ελληνικό πολεμικό πλοίο από την Τουλόν και κατέφθασε στον Πειραιά στις 18(3)/10/1863. Μαζί του ταξίδεψε και ο Κόμης Wilhelm Sponneck, που είχε μεσολαβήσει στην απονομή του τίτλου του Βαρόνου στον Hambro. Ο Sponneck μαζί με τον Hambro είχαν συντάξει την εγγυητική επιστολή των 10 χιλ. λιρών από την C. J. Hambro & Son με την οποία θα ταξίδευε ο νεαρός Γεώργιος Α', με την υποσημείωση ότι τα χρήματα θα επιστρέφονταν όταν αυτός θα είχε «τακτοποιήσει» τα οικονομικά του στην Ελλάδα. Και με την προίκα που θα ελάμβανε αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα.

Η κίνηση αυτή του Hambro εκτός από πολιτικούς στόχους είχε και οικονομική σημασία. Παρότι η υπανάπτυκτη Ελλάδα ήταν σχετικά αδιάφορη στους Ευρωπαίους τραπεζίτες, αποτελούσε μια παρθένα αγορά, έξω από τα χωράφια των Rothschild και Baring (πράγματι, κατά την ίδρυση της ΕΤΕ, οι Rothschild έδειξαν πενιχρό ενδιαφέρον, αγοράζοντας μόλις 100 μετοχές, εκ των οποίων τις μισές υπό την έκκληση του Eynard). Ως προσωπικός τραπεζίτης του Βασιλιά, ο Hambro ήλπιζε να κληθεί πρώτος να διαθέσει τυχόν νέα δάνεια. Πράγματι, το πρώτο διεθνές δάνειο του νέου βασιλιά το διέθεσε η C. J. Hambro & Son το 1881, που τότε διηύθυνε ο Everard Hambro, γιος του Carl Joachim.

Ο Hambro, με την παρέμβασή του, επηρέασε βαθύτατα την νεοελληνική ιστορία. Και την επηρέασε περισσότερο από ό,τι αναγνωρίζεται σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη την εκκωφαντική σιωπή γύρω από το όνομά του.

Το παραπάνω περιστατικό αυτό είναι ελάχιστα γνωστό. Προς τιμήν του, έστω και περιληπτικά, το αναφέρει ο Νίκος Μπελογιάννης στο βιβλίο του Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα (2009, 116), βασιζόμενος σε σχετικό δημοσίευμα των Times της 19/1/1939 για την εκατονταετηρίδα του οίκου C. J. Hambro & Son.

Βιβλιογραφία

Bramsen, Bo, and Kathleen Wain. 1979. The Hambros. London: Michael Joseph.

Cottrell, Philip L. 1994. ‘The Historical Development of Modern Banking within the United Ingdom’. In Handbook on the History of European Banking, edited by Manfred Pohl and Sabine Freitag. Aldershot, Hants, England ; Brookfield, Vt., USA: Edward Elgar.

Κύρκος, Χαράλαμπος. 2005. ‘Αλφρέδος: Ένας Βρετανός Παρ’ολίγον Βασιλιάς Των Ελλήνων’. Ιστορικά Θέματα, December.

Μπελογιάννης, Νίκος. 2009. Το Ξένο Κεφάλαιο Στην Ελλάδα. Αθήνα: Άγρα.

Χριστόπουλος, Γεώργιος, and Ιωάννης Μπαστιάς, eds. 1977. Ιστορία Του Ελληνικού Έθνους. Vol. 13. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.