Την ίδια στιγμή στην Ινδία...

Πριν από λίγο καιρό είχα αναφερθεί στις κινήσεις της Τράπεζας Πειραιώς στο να τοποθετηθεί ώστε να επωφεληθεί από την κατάργηση των χαρτονομισμαων των 500 ευρώ. Επίσης, είχα συνοψίσει τις απόψεις πολλών οικονομολόγων σχετικά με την εξ' ολοκλήρου κατάργηση των μετρητών ως μέτρου για την καταπολέμηση της διαφθοράς και του μαύρου χρήματος. Προ λίγων δε ημερών, η «Καθημερινή της Κυριακής» προκάλεσε νέες ανησυχίες, μεταφέροντας πληροφορίες για φορολόγηση των αναλήψεων μετρητών από τις τράπεζες ώστε να χτυπηθεί η φοροδιαφυγή. Η σταδιακή κατάργηση των μετρητών είναι πλέον μια ολοένα και πιο πιθανή προοπτική, ανεξαρτήτως του αν (ή πότε) θα πραγματοποιηθεί.

Την ίδια στιγμή για την Ινδία αυτή η προοπτική είναι σχεδόν πραγματικότητα. Στις 8 Νοεμβρίου 2016 ο Πρόεδρος Μόντι συγκλόνισε τους κατοίκους της χώρας ανακοινώνοντας την απόσυρση των χαρτονομισμάτων των 1000 ρουπιών (~14 €) και 500 ρουπιών (~ 7 €), στα πλαίσια ενός σχεδίου που περιελάμβανε την αντικατάσταση των παλιών χαρτονομισμάτων από καινούργια των 500 και 2000 ρουπιών. Θεωρητικά, θα ήταν υπερβολικό να μιλάμε για «κατάργηση των μετρητών». Ας δούμε όμως κάποια στατιστικά στοιχεία:

• 97% των συναλλαγών στην Ινδία υπολογίζεται ότι γίνεται με μετρητά
• Το 86% των μετρητών υπολογίζεται ότι είναι σε χαρτονομίσματα των 500 και 1000 ρουπιών
• Η κυβέρνηση επέτρεπε την απόσυρση μόνον 4000 ρουπιών ανά συναλλαγή και ανά πολίτη σε καινούργια χαρτονομίσματα. Στις 18 Νοεμβρίου το όριο μειώθηκε στις 2000 ρουπίες.
• Στις 24 Νοεμβρίου σταμάτησε η αλλαγή των χαρτονομισμάτων. Μοναδική διέξοδος η κατάθεσή τους σε τραπεζικό λογαριασμό.
• 47% των Ινδών δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό
• 43% των τραπεζικών λογαριασμών είναι σε αχρησία
• Μεγάλο ποσοστό Ινδών δεν έχουν κανενός τύπου δελτίο ταυτότητας, ενώ δεν υπάρχει ένα ενιαίως αποδεκτό έγγραφο ταυτότητας
• Μεγάλο ποσοστό των κατοίκων της χώρας διαμένουν πολλά χιλιόμετρα από υποκαταστήματα τραπεζών όπου θα μπορούσαν να ανταλλάξουν τα παλιά τους χαρτονομίσματα

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι ξαφνικά η κυβέρνηση της Ινδίας κατήργησε την συντριπτική πλειοψηφία των συναλλακτικών και αποταμιευτικών μέσων του κοινού. Αφενός υποχρέωσε όσους διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς να βάλουν τα χρήματά τους στο τραπεζικό σύστημα, με συνέπεια να περιορίσουν δραματικά τις συναλλαγές τους αφού η οικονομία ακόμη δεν έχει τις υποδομές να αντικαταστήσει τα μετρητά. Όμως για ενατοντάδες εκατομμυρίων Ινδών χωρίς πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα, η απόφαση σημαίνει στιγμιαία απώλεια μεγάλου μέρους των αποταμιεύσεών τους, τις οποίες είχαν «κάτω από το στρώμα».

Ουσιαστικά, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν έχει πλέον πρόσβαση σε χρήμα, σε καμία του μορφή: είτε φυσική, είτε λογιστική. Στην καλύτερη περίπτωση διαθέτει αποταμιεύσεις στις οποίες δεν έχει πρόσβαση, ελλείψει ηλεκτρονικών μέσω πληρωμής. Στην χειρότερη πέρασε απότομα στην απόλυτη ανέχεια. Αυτό είναι ένα μεγάλο πείραμα της κυβέρνησης Μόντι, του οποίου όμως κάποιες άμεσες συνέπειες είναι ήδη ορατές:

• Οι ουρές στις τράπεζες ειναι ατελείωτες
• Άνθρωποι χωρίς πρόσβαση σε χρήματα λιμοκτονούν. Αναφέρονται περιπτώσεις επιδρομών σε σούπερ μάρκετ
• Φήμες για ελλείψεις εκτόξευσαν την τιμή του αλατιού
• Η τιμή του χρυσού εκτοξεύθηκε σε λίγες ώρες στα $2.294/oz
• Αναφέρονται κλείσιμο επιχειρήσεων, απολύσεις και διαμαρτυρίες
• Η έκρηξη ρευστότητας στις τράπεζες ενδέχεται να οδηγήσει σε πτώση του κόστους δανεισμού. Ήδη, οι αποδόσεις των ινδικών κρατικών 10ετών ομολόγων έπεσαν κατά 20 μονάδες βάσης σε μία εβδομάδα.
• Οι αγρότες δεν έχουν μετρητά για να κάνουν συγκομιδή ρυζιού και η έλλειψη μετρητών τους εμποδίζει και να το πουλήσουν στην αγορά. Υπάρχουν φόβοι για λιμό αν η κατάσταση συνεχιστεί.

Όπως γράφω και στο βιβλίο μου «Το Χρήμα στην Ελλάδα», ο «αντιπραγματισμός» δεν είναι το μυθικό σύστημα συναλλαγών που υποτίθεται ότι χρησιμοποιούσαν οι πρωτόγονες (αχρήματες) κοινωνίες - σύμφωνα πάντα με τους οικονομολόγους - αλλά το σύστημα που αναπτύσσουν οι σύγχρονες (εκχρηματισμένες) κοινωνίες όταν το χρήμα ξαφνικά εξαφανιστεί ή χάσει την αξία του. Αυτό π.χ. είδαμε να συμβαίνει στην Ελλάδα κατά την γερμανική κατοχή με την έκρηξη του υπερπληθωρισμού και την απώλεια της αξίας της δραχμής.

Σήμερα είμαστε μάρτυρες ενός τεραστίων διαστάσεων πειράματος που έχει να κάνει με την εξαφάνιση του χρήματος, τουλάχιστον για ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού μιας χώρας (σύμφωνα π.χ. με ένα περιστατικό, επιβάτης που δεν είχε μετρητά, πλήρωσε κούρσα ταξί με ρύζι, το οποίο αγόρασε με πιστωτική κάρτα από σούπερ μάρκετ).

Θα προλάβει η ινδική οικονομία να περάσει από το στάδιο των μετρητών στο στάδιο των πιστωτικών μέσων πληρωμής χωρίς να διαλυθεί; Θα αποφύγει η ινδική κοινωνία την κατάρρευση; Ποιο είναι το μέλλον των κατωτέρων τάξεων που δεν έχουν πρόσβαση στις λογιστικές μορφές χρήματος; Θα αποφύγουν την ανθρωπιστική καταστροφή;

Τους το ευχόμαστε...

*Ο Θανάσης Μπούνταλης είναι διδάκτορας χημείας και ερευνητής στο Florida International University στο Μαϊάμι. Είναι συγγραφέας της νομισματικής ιστορίας «Το Χρήμα στην Ελλάδα, 1821-2001, Η ιστορία ενός θεσμού» (2016).