Κατάργηση των μετρητών: η Πειραιώς πρώτη στην θέση εκκίνησης;

Στην νέα πραγματικότητα ZIRP/NIRP,¹ οι Κεντρικές Τράπεζες ισχυρίζονται ότι προσπαθούν να αναζωογονήσουν την οικονομία και να αποφύγουν την ύφεση, υιοθετώντας πολιτικές αρνητικών επιτοκίων. Το σκεπτικό είναι ότι οι μεν τράπεζες έχουν μεγαλύτερο κίνητρο να δανείζουν την οικονομία ώστε να μην επιβαρύνονται με το αρνητικό επιτόκιο των αποθεματικών τους στην Κεντρική Τράπεζα, οι δε πολίτες και οι επιχειρήσεις θα έχουν μεγαλύτερη ευκολία να δανειστούν και να επενδύσουν ή να καταναλώσουν. Σε συνδυασμό με τις πολιτικές QE (Quantitative Easing) μέσω των οποίων δημιουργούν νέο χρήμα αγοράζοντας ομόλογα και άλλους τίτλους στην δευτερογενή αγορά, οι Κεντρικές Τράπεζες εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε μηχανισμούς των trickle-down economics. Και αυτοί ακόμη δεν έχουν λειτουργήσει: με το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ στο –0,2%, και μετά από αγορές τίτλων αξίας περί το μισό τρισεκατομμύριο ευρώ, το πρόγραμμα είχε μηδαμινή απόδοση, πέραν του να ωθήσει τα κρατικά ομόλογα σε αρνητικές αποδόσεις και να φουσκώσει τις μετοχές. Αντιθέτως, ο πληθωρισμός παρέμενε κάτω από το 1%, καθώς η πραγματικότητα δεν είχε την υποχρέωση να συμμορφωθεί με την ποσοτική θεωρία, ενώ για τους μισθούς, ούτε λόγος...

Οι πολιτικές αυτές έχουν μια παράπλευρη συνέπεια: τα μηδενικά έως και αρνητικά επιτόκια στους καταθετικούς λογαριασμούς σημαίνουν ότι οι καταθέτες μπορεί να πληρώνουν τόκο στην τράπεζα για το... προνόμιο να διατηρούν τα χρήματά τους εντός του τραπεζικού συστήματος. Έχοντας να αντιμετωπίσουν και αυτό το επιπλέον έξοδο στον προϋπολογισμό τους, όχι μόνον έχουν κίνητρο να μειώσουν έτι περαιτέρω την κατανάλωσή τους— και όχι να ξοδέψουν «αναζωογονώντας» την οικονομία—αλλά μπορεί ακόμη και να προτιμήσουν να αποσύρουν τις καταθέσεις τους υπό μορφή μετρητών και να τις βάλουν «στο στρώμα», απομακρύνοντάς τες ολοκληρωτικά από το τραπεζικό σύστημα. Στην περίπτωση αυτή, η χρήση των μετρητών μπλοκάρει του μηχανισμούς μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής αρνητικών επιτοκίων και συντηρεί το κατώφλι του μηδενικού επιτοκίου.

Διάφοροι αναλυτές μιλάνε για την αναγκαιότητα βαθιά αρνητικών επιτοκίων ώστε αυτή η πολιτική να αποδώσει. Ποια είναι λοιπόν η λύση; Μήπως η αλλαγή πολιτικής και η διοχέτευση της επιπλέον ρευστότητας από την ποσοτική χαλάρωση, απευθείας στους καταναλωτές, π.χ. μέσω μισθολογικών αυξήσεων, φοροελαφρύνσεων, επιδομάτων, οικογενειακών βοηθημάτων κλπ; Προφανώς και όχι! Μια πολιτική που δίνει δωρεάν χρήμα στις τράπεζες (ZIRP/NIRP) αλλά όχι στους ιδιώτες, μια πολιτική που διασώζει τις τράπεζες είτε είναι στην πλευρά του δανειστή (τοξικά ομόλογα) είτε στην πλευρά του δανειολήπτη (bail-in καταθέσεων) αναγκαστικά πρέπει να είναι σωστή. Αρκεί η υπόλοιπη πραγματικότητα να διαμορφωθεί γύρω της. Αφού λοιπόν τα μετρητά είναι εμπόδιο, ας τα καταργήσουμε...

Μια από τις πρώτες φωνές στην κατεύθυνση αυτή ήταν του οικονομολόγου της Goldman Sachs και του LSE, και κατόπιν της Citigroup, Willem H. Buiter (2009), ο οποίος πρότεινε μεταξύ άλλων την κατάργηση των μετρητών, καθότι είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοσθεί επιτόκιο σε αυτά—αρνητικό ή θετικό. Αντίστοιχες ήταν οι προτάσεις του Νορβηγού ακαδημαϊκού Trond Andresen (2013), του Kenneth Rogoff (2014) από το Harvard, του οικονομολόγου της Τράπεζας της Αγγλίας Andy Haldane (Spence 2015) και του μέλους του Γερμανικού Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων Peter Bofinger (Spiegel Online 2016).

Όμως το επιχείρημα των αρνητικών επιτοκίων δεν ηχεί καλά στα αυτιά των καταθετών, έτσι άλλα επιχειρήματα προτάθηκαν για να κάνουν την πρόταση πιο εύληπτη. Στηριζόμενος σε μια μελέτη του Peter Sands (2016) στην οποία συνδέει την φοροδιαφυγή, την διαφθορά, την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και των εγκληματικών δραστηριοτήτων με την χρήση μετρητών, ο πρώην Υπ. Οικονομικών των ΗΠΑ Larry Summers (2016) πρότεινε την «θανάτωση» του χαρτονομίσματος των 100 δολαρίων. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν η Handelsblatt (Drost 2016), η συντακτική ομάδα του Bloomberg (2016)—που χαρακτήρισε τα μετρητά «βρώμικα, επικίνδυνα, δύσχρηστα και ακριβά»—όπως επίσης και η μεγαλύτερη νορβηγική τράπεζα που ζητούσε την κατάργηση των μετρητών στην Νορβηγία (Abrams 2016).

Και όντως, η Ιρλανδία έχει ήδη εισαγάγει περιορισμούς στις αναλήψεις και καταθέσεις μετρητών στα ταμεία των τραπεζών (Burke-Kennedy και Pope 2015), η Δανία εξέτασε σχετικό νόμο (Reuters 2015), η Σουηδία είναι καθ’ οδόν προς την πλήρη κατάργηση των μετρητών, ίσως και εντός πενταετίας (‘Swedes predict 'death' of cash in five years’ 2016), ενώ δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στην περίπτωση της Ελλάδας, όπου οι εξελίξεις ήταν προϊόν εξαναγκασμού και όχι επιλογής.

Όπως λοιπόν αναφέρθηκε, οι πολιτικές NIRP δίνουν κίνητρο για αποθησαύριση «στο στρώμα»—η Ιαπωνία γνωρίζει έκρηξη στην ζήτηση χρηματοκιβωτίων, στα οποία οι πολίτες αποθησαυρίζουν μετρητά τους (Hongo και Inada 2016). Σε αυτό το κλίμα, αίσθηση προκάλεσε η δήλωση του Mario Draghi της 15/2/2016 ενώπιον της Ευρωβουλής ότι η ΕΚΤ σκέφτεται την κατάργηση του χαρτονομίσματος των 500 ευρώ, διότι «υπάρχει μια αυξανόμενη πεποίθηση στην κοινή γνώμη ότι τα υψηλής αξίας χαρτονομίσματα χρησιμοποιούνται για εγκληματικούς σκοπούς» (ΕΚΤ 2016, 6–7). Βεβαίως, για το πρόσκομμα που προκαλούν στην NIRP, ούτε λόγος...

Και πράγματι, αν ορίσουμε την «κοινή γνώμη» ως το σύνολο των παραπάνω αναλυτών, τότε όντως υπάρχει μια τέτοια «αυξανόμενη πεποίθηση». Με το ενδεχόμενο αυτό να κερδίζει έδαφος, και με την προοπτική το ελληνικό κοινό να αρχίσει να επιστρέφει αθρόα τα χαρτονομίσματα των 500 ευρώ στις τράπεζες για να τα «χαλάσει», η Τράπεζα Πειραιώς φαίνεται να τοποθετείται για να επωφεληθεί. Το Zerohedge ανέφερε ότι η Τράπεζα Πειραιώς εισήγαγε μια νέα τιμολογούμενη υπηρεσία στις 24/2/2016, την ανταλλαγή χαρτονομισμάτων 200 και 500 ευρώ, έναντι προμήθειας 0,15%.

Για την ακρίβεια όμως, αν κοιτάξουμε τις διαφορετικές εκδόσεις του Τιμολογίου Προμηθειών & Τοκοφόρων Ημερομηνιών, αυτή η νέα προμήθεια εισήχθη στις 15/2/2016, την ημέρα της ανακοίνωσης του Mario Draghi σχετικά με την κατάργηση των υψηλής αξίας χαρτονομισμάτων. Την ίδια ημέρα η τράπεζα αναθεώρησε την σελίδα 0032Α08 του Τιμολογίου (Τράπεζα Πειραιώς 2016, 0032A08), δημοσιεύοντας για πρώτη φορά προμήθεια 0,15% για «Πράξεις ανταλλαγής χαρτονομισμάτων μεγάλης αξίας (€ 500 & € 200) σε μικρότερης αξίας νομίσματα», με ελάχιστη προμήθεια τα 3 ευρώ. Δεδομένου ότι από την συνολική κυκλοφορία χαρτονομισμάτων (1,062 τρις ευρώ τον Ιανουάριο του 2016), κυκλοφορούν 41 και 306 δισεκατομμύρια ευρώ σε χαρτονομίσματα 200 και 500 ευρώ, αντιστοίχως, μια προμήθεια 0,15%, θα απέδιδε γύρω στα 520 εκατομμύρια ευρώ στα ταμεία των τραπεζών πανευρωπαϊκά για την απόσυρσή τους.

Για την ώρα οι άλλες τρεις ελληνικές τράπεζες δεν φαίνεται να έχουν ακολουθήσει, τουλάχιστον επισήμως. Οψόμεθα...

Αν όχι για το αν, τότε για το πότε.

Παραπομπές

1 Zero/Negative Interest-rate Policy (πολιτική μηδενικών/αρνητικών επιτοκίων).