Ο Άνταμ Σμιθ κρατιστής

Ο Άνταμ Σμιθ θεωρείται ως πνευματικός πατέρας αρχών όπως «ελευθερία από κρατικό παρεμβατισμό». Εδάφια όπως το παρακάτω ενισχύουν αυτήν την φήμη:

It is thus that every system which endeavours, either, by extraordinary encouragements to draw towards a particular species of industry a greater share of the capital of the society than what would naturally go to it, or, by extraordinary restraints, to force from a particular species of industry some share of the capital which would otherwise be employed in it, is, in reality, subversive of the great purpose which it means to promote. It retards, instead of accelerating the progress of the society towards real wealth and greatness; and diminishes, instead of increasing, the real value of the annual produce of its land and labour.

Adam Smith, Wealth of Nations (BOOK IV, CHAPTER VIII, p. 745)

Σε όλο το κείμενο του Πλούτου των Εθνών ο Άνταμ Σμιθ δεν παραλείπει να στιγματίσει τις κυβερνήσεις και τους βασιλείς ως σπάταλους και άχρηστους, εστιάζοντας στον ιδιωτικό τομέα ως την παραγωγική δύναμη της κοινωνίας. Εντούτοις, δεν είναι ούτε εξτρεμιστής του laissez-faire, ούτε φονταμενταλιστής της ελεύθερης αγοράς όπως θα ήθελαν να τον περιγράφουν οι σύγχρονοι ερμηνευτές του. Πράγματι βλέπει ρόλο για το κράτος στην οικονομία και στην κοινωνία.

Κλασικά, στον Άνταμ Σμιθ αποδίδονται τρεις – και μόνον τρεις – θεμιτές δραστηριότητες για το κράτος: εξωτερική άμυνα, εσωτερική ασφάλεια και έργα υποδομής. Για την ακρίβεια αυτές προτείνονται στο εδάφιο ακριβώς μετά το προαναφερθέν:

All systems, either of preference or of restraint, therefore, being thus completely taken away, the obvious and simple system of natural liberty establishes itself of its own accord. Every man, as long as he does not violate the laws of justice, is left perfectly free to pursue his own interest his own way, and to bring both his industry and capital into competition with those of any other man, or order of men [...] According to the system of natural liberty, the sovereign has only three duties to attend to; three duties of great importance, indeed, but plain and intelligible to common understandings: first, the duty of protecting the society from the violence and invasion of other independent societies; secondly, the duty of protecting, as far as possible, every member of the society from the injustice or oppression of every other member of it, or the duty of establishing an exact administration of justice; and, thirdly, the duty of erecting and maintaining certain public works, and certain public institutions, which it can never be for the interest of any individual, or small number of individuals to erect and maintain; because the profit could never repay the expense to any individual, or small number of individuals, though it may frequently do much more than repay it to a great society.

Adam Smith, Wealth of Nations (BOOK IV, CHAPTER VIII, p. 745)

Ακόμη και σε αυτό το περιορισμένο πλαίσιο, ο Άνταμ Σμιθ είναι κρατιστής από τους λίγους, λίγα βήματα μακριά από Σοβιετικού τύπου κεντρικό σχεδιασμό, τουλάχιστον σύμφωνα με Αυστριακούς οικονομολόγους και με τα σύγχρονα νεοφιλελεύθερα πρότυπα. Περίπου... Για την ακρίβεια, η καταδίκη τους εναντίον του Άνταμ Σμιθ περιορίζεται μόνον στο τρίτο σκέλος των προτάσεών του. Όπως όλα τα πράγματα στην ζωή, ακόμη και αυτή η καταδίκη έχει διαβαθμίσεις.

1. Αυστριακοί/νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι και πολιτικοί, αποφεύγουν να επιτεθούν στις στρατιωτικές δαπάνες επί της αρχής. Επιτίθενται μόνον σε ό,τι θεωρούν υπερβολές. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, η ύπαρξη δημοσίου στρατού στιγματίζεται ως δόλια, αλλά καμί απρόταση δεν γίνεται για την διάλυσή του. Ακόμη και στο αναρχοκαπιταλιστικό πλαίσιο γίνεται δεκτό ότι «πολύ μεγάλες αμυντικές δαπάνες πιθανώς θα συνεχίσουν να είναι απαραίτητες για μια ελεύθερη κοινωνία». (Jarret B. Wollstein, Society without coercion, Society for national Individualism, 1969, p. 35). Ο στρατός είναι ασφαλής, η διάλυσή του είναι ταμπού!
2. Σχετικά με δημόσιες δαπάνες για εσωτερική ασφάλεια και δημόσια τάξη, παρομοίως, οι διανοητές αυτοί δεν έχουν πρόβλημα επί της αρχής. Επιτίθενται μόνο σε ό,τι θεωρούν σπατάλη και κακοδιαχείριση, είτε στην αστυνομία είτε στην πυροσβεστική. Υπάρχουν όμως κάποιες, παρόλο σπάνιες, εξαιρέσεις όπως η ιδέα που πρότεινε το 1973 ο Murray N. Rothbard να Ιδιωτικοποιηθεί η αστυνομία ή η ιδέα του αναρχοκαπιταλιστή Jarret B. Wollstein εν έτει 1969 προς την ίδια κατεύθυνση. Όμως μια κοινωνία Ρόμποκοπ ή Ολικής επαναφοράς είναι τόσο εφιαλτική που τέτοιες ιδέες δεν ρίζωσαν.
3. Είναι πάντως ένας τύπος χόμπυ των Αυστριακών/νεοφιλελεύθερων να επιτίθενται σε δαπάνες για υποδομές, διαφοροποιούμενοι τελείως από τον Άνταμ Σμιθ – και παρεμπιπτόντως ξεχνώντας ότι χωρίς δημόσια χρηματοδοτούμενες τεχνολογίες όπως οι ψηφιακοί μικροεπεξεργαστές, το DARPANET/Internet, οι δορυφόροι GPS, τα πρωτόκολλα http/html, οι μπαταρίες ιόντων λιθίου, οι οθόνες υγρών κρυστάλλων κλπ., τα iPhone τους δεν θα ήταν ούτε καν φαντασίωση.

Είναι προφανές ότι δεν είναι το ίδιο αποδεκτές – ή απορριπτέες – από τους οπαδούς της ελεύθερης αγοράς όλες οι ιδέες του Άνταμ Σμιθ και υπάρχουν λόγοι για αυτό.

Οι πλούσιοι χρειάζονται το κράτος για να διατηρεί την ανισοκατανομή του πλούτου

Αυτή είναι η ουσία της δικαιολόγησης του Άνταμ Σμιθ για μια κυβέρνηση που παλισιώνει ένα δικαστικό σύστημα: η προστασία της ιδιωτικής περιουσίας των πλουσιοτέρων ανθρώπων:

Wherever there is a great property, there is great inequality. For one very rich man, there must be at least five hundred poor, and the affluence of the few supposes the indigence of the many. [...] He is at all times surrounded by unknown enemies, whom, though he never provoked, he can never appease, and from whose injustice he can be protected only by the powerful arm of the civil magistrate, continually held up to chastise it. The acquisition of valuable and extensive property, therefore, necessarily requires the establishment of civil government. Where there is no property, or at least none that exceeds the value of two or three days labour, civil government is not so necessary.

Adam Smith, Wealth of Nations (BOOK V, CHAPTER I, p. 766-767)

Civil government, so far as it is instituted for the security of property, is, in reality, instituted for the defence of the rich against the poor, or of those who have some property against those who have none at all.

Adam Smith, Wealth of Nations (BOOK V, CHAPTER I, p. 771)

Οι αναρχοκαπιταλιστές είναι μάλλον περισσότερο αυτοσυνεπείς στις προτάσεις τους. Αντιθέτως, ο Άνταμ Σμιθ για την προστασία της περιουσίας των πλουσίων με ήθελε να κάνει κηδεία με ξένα κόλυβα: χρησιμοποώντας για τον σκοπό αυτό την πολιτεία και κοινωνικοποιώντας τα κόστη στην πορεία. Το κρατιστής!

Το κράτος είναι καλύτερος διαχειριστής από τον ιδιωτικό τομές

Τι συμβαίνει λοιπόν όταν ένα δημόσιο έργο υποδομής έχει κατασκευασθεί και είναι σε λειτουργία;

The tolls for the maintenance of a highroad cannot, with any safety, be made the property of private persons. A high-road, though entirely neglected, does not become altogether impassable, though a canal does. The proprietors of the tolls upon a high-road, therefore, might neglect altogether the repair of the road, and yet continue to levy very nearly the same tolls. It is proper, therefore, that the tolls for the maintenance of such a work should be put under the management of commissioners or trustees. [...] If mean and improper persons are frequently appointed trustees;...the recency of the institution both accounts and apologizes for those defects, of which, by the wisdom of parliament, the greater part may, in due time, be gradually remedied.

Adam Smith, Wealth of Nations (BOOK V, CHAPTER I, p. 782-783)

Αυτό είναι πραγματικά αιρετικό, αν δεχθούμε ότι ένας προφήτης μπορεί να διαοράξει αίρεση. Το όλο σκεπτικό γύρω από τις ιδιωτικοποιήσεις και τις συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) είναι ότι ο ιδιωτικό τομέας είναι καλύτερος διαχειριστής και επιτυγχάνει αποτελεσματικότερη κατανομή πόρων. Η προσέγγιση του Σμιθ είναι ότι οι ιδιωτικοί διαχειριστές δημοσίων υποδομών θα απομυζήσουν το μέγιστο κέρδος από αυτές, δαπανώντας ελάχιστα στην συντήρησή τους. Μόνον μέσω της «σοφίας του κοινοβουλίου» μπορεί να αποφευχθεί αυτή η παραμέληση.

Το κράτος πρέπει να επιβάλλει και να οργανώσει την πρωτοβάθμια δημόσια εκαπίδευση για τους φτωχούς

Το κράτος θα πρέπει να οργανώσει την δημόσια εκπαίδευση στο πρωτοβάθμιο (γραφή, ανάγνωση, αριθμητική) και στο τεχνικό (γεωμετρία, μηχανική) επίπεδο για τα παιδιά των φτωχών οικογενειών. Θα πρέπει να την κάνει υποχρεωτική και εν μέρει να την επιδοτήσει:

But though the common people cannot, in any civilized society, be so well instructed as people of some rank and fortune; the most essential parts of education, however, to read, write, and account, can be acquired at so early a period of life, that the greater part, even of those who are to be bred to the lowest occupations, have time to acquire them before they can be employed in those occupations.[...] The public can facilitate this acquisition, by establishing in every parish or district a little school, where children maybe taught for a reward so moderate, that even a common labourer may afford it; the master being partly, but not wholly, paid by the public; because, if he was wholly, or even principally, paid by it, he would soon learn to neglect his business. [...] If, in those little schools, the books by which the children are taught to read, were a little more instructive than they commonly are; and if, instead of a little smattering in Latin, which the children of the common people are sometimes taught there, and which can scarce ever be of any use to them, they were instructed in the elementary parts of geometry and mechanics; the literary education of this rank of people would, perhaps, be as complete as can be. There is scarce a common trade, which does not afford some opportunities of applying to it the principles of geometry and mechanics, and which would not, therefore, gradually exercise and improve the common people in those principles, the necessary introduction to the most sublime, as well as to the most useful sciences.

The public can impose upon almost the whole body of the people the necessity of acquiring the most essential parts of education, by obliging every man to undergo an examination or probation in them, before he can obtain the freedom in any corporation, or be allowed to set up any trade, either in a village or town corporate.

Adam Smith, Wealth of Nations (BOOK V, CHAPTER I, p. 842-844)

Όσον αφορά στην ανώτερη εκπαίδευση, ο Άνταμ Σμιθ δάσκαλος ήδη μας είπε ότι ιδιωτική και ότι οι Καθηγητές δεν θα έπρεπεν να απολαμβάνουν ούτε μονιμότητας ούτε σταθερού μισθού.

Ανακεφαλαίωση

Έτσι, μέχρι στιγμής, ο κατάλογος με τους τομείς αποδεκτής κρατικής παρέμβασης στα δημόσια πράγματα και στην οικονομία είναι:

• Εξωτερική άμυνα
• Εσωτερική ασφάλεια και δημόσια τάξη
• Κατασκευή έργων υποδομής
• Προστασία των πλουσίων από τους φτωχούς και διατήρηση της ανισοκατανομής πλούτου
• Διαχείριση των έργων υποδομής
• Οργάνωση και χρηματοδότηση υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας και τεχνικη εκαπίδευσης

Επιτέλους, τελειώσαμε!