Θέατρον σκιών «Ο Άνταμ Σμιθ»

Ερευνώντας γις το «Χρήμα στην Ελλάδα», ένα υποχρεωτικό ανάγνωσμα για την κατανόηση της σύγχρονης νομισματικής σκέψης ήταν το κλασικό έργο του Άνταμ Σμιθ, «Ο πλούτος των εθνών». Το διάβασα και το βρήκα απόλυτα κατανοητό, αν και γεμάτο ασυνέπειες, αντιφάσεις και αρκετά φλύαρο. Κυρίως όμως, διαπίστωσα ότι η δεσπόζουσα θέση του Άνταμ Σμιθ, τουλάχιστον σχετικά με τα νομισματικά, δεν οφειλόταν στις ιδέες του. Για την ακρίβεια, έκλεψε τις ιδέες του Αριστοτέλη για την προέλευση του χρήματος από τον αντιπραγματισμό και τις ιδέες του Τζον Λοκ για την μεταλλική φύση του χρήματος. Η φήμη του δεν οφείλεται ούτε καν στην ακρίβεια των θεωριών και των μοντέλων του, όλα εκ των οποίων πάσχουν από παντελή έλλειψη εμπειρικής τεκμηρίωσης. Οι ακαδημαϊκές του πρακτικές είναι τόσο χαμηλού επιπέδου, που ο Murray N. Rothbard, απλώς για να αναδείξει το ζήτημα κατέληξε να συγγράψει το δίτομο και χιλίων σελίδων έργο "An Austrian Perspective on the History of Economic Thought", με τον πρώτο τόμο να τιτλοφορείαι "Economic thought before Adam Smith". Ο Rothbard ξεσπάει, αποκαλώντας τον Άνταμ Σμιθ «μυστήριο εντός γρίφου τυλιγμένου σε αίνιγμα [...]  ξεδιάντροπο λογοκλόπο, που αναγνωρίζει ελάχιστα ή τίποτα και που κλέβει μεγάλα κομμάτια, για παράδειγμα, από τον Cantillon».

Και έχει μια ερμηνεία ως προς το γιταί ο ξεδιάντροπος λογοκλόπος έγινε τέτοιος αστέρας. Κατ' αρχάς η... πολυμορφικοτητά του:

[ΚIατά κάποιον τρόπο, ο Πλούτος των Εθνών είναι σαν την Βλιβλο, Εϊναι δυνατόν να συνάξει κανείς διαφορετικές και αντιφατικές ερμηνείες από διαφορετικά τμήματα του βιβλίου - ή και από το ίδιο.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η... πολυμορφικότητά του είναι δύσκολο να αναδειχθεί:

Ένα τέτοιο βιβλίο παρέχει επίσης μια ενσωματωμένη διαδικασία αποκλεισμού, έτσι ώστε μόνον ένας σχετικά μικρός αριθμός ειδημόνων να μπορεί να καυχάται για την ειδίκευσή του σχετικά με ένα έργο ή ένα σύστημα σκέψης.

Πράγματι, η γλώσσα του Άνταμ Σμιθ είναι απλή και κατανοητή, αλλά πόσοι έχουν αφiερώσει τον χρόνο να διαβάσουν ολόκληρο το κείμενο και να βγάλουν άκρη με τις αντιφάσεις του;

Με άλλα λόγια, ο Άνταμ Σμιθ είναι σαν τον Καραγκιόζη. Στα χέρια του κατάλληλου καραγκιοζοπαίχτη μπορεί να λέει και να κάνει το οτιδήποτε, αν ο καραγκιοζοπαίχτης επιλέξει τα κατάλληλα αποσπάσματα. Και κανείς από το ακροατήριο δεν μπορεί να διαμαρτυρηθεί, διότι απλούστατα κανείς δεν έχει διαβάσει ολόκληρο το σενάριο.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, και με την ελπίδα να επανέλθουν στην ΕΡΤ παραστάσεις όπως αυτές Ευγένιου Σπαθάρη, θα ήθελα να προτείνω κάποια νέα έργα με κεντρικό ήρωα τον Άνταμ Σμιθ. Τα σενάρια είναι κυρίως τα δικά του λόγια, με μόνον λίγα δικά μου διάσπαρτα σχόλια - ήδη έχουμε πάμπολλους θεολόγους που ερμηνεύουν τα λόγια του Προφήτη.

Να μερικοί τίτλοι που θα σόκαραν τους Αποστόλους των ελεύθερων αγορών και του laissez-faire:

Ο Άνταμ Σμιθ συνδικαλιστής

Ο Άνταμ Σμιθ σοσιαλιστής

Ο Άνταμ Σμιθ προστατευτιστής

Ο Άνταμ Σμιθ κρατιστής

Και να ένα επεισόδιο που θα φέρει σε δύσκολη θέση τους ακαδημαϊκούς που διδάσκουν το έργο του, υπό την προϋπόθεση ότι τον παίρνουν στα σοβαρά:

Ο Άνταμ Σμιθ δάσκαλος

Επιπλέον, ο Άνταμ Σμιθ ήταν ευσεβής Πρεσβυτεριανός. Ο Πρεσβυτεριανισμός είναι η Σκωτσέζικη εκδοχή του Καλβινισμού, ενός επαναστατικού Προτεσταντικού δόγματος που, μεταξύ άλλων, έβαλε για πρώτη φορά νερό στο κρασί της Χριστιανικής απαγόρευσης της τοκογλυφίας. Αν και ο Rothbard θεωρεί τις απόψεις του Άνταμ Σμιθ υπερβολικά περιοριστικές ως προς την τοκοφλυφία (ο Rothbard ήταν, άλλωστε, Αυστριακός οικονομολόγος) στο γενικότερο πλαίσιο της Ορθόδοξης Πατρολογίας και του Ρωμαιοκαθολικού Σχολαστικισμού, είναι εξαιρετικά ανεκτικές. Με άλλα λόγια, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του Άνταμ Σμιθ είναι εξαιρετικά φιλικές προς τις τράπεζες. Κινούνται στο ηθικό πλαίσιο που θα απελευθέρωνε τους εμπόρους και τους τραπεζίτες από τις κοπιώδεις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν για να παρακάμπτουν τις απαγορεύσεις περί τοκογλυφίας, μετατρέποντας παράλληλα ένα κοινωνικό στγμα σε σύμβολο τιμής.

Πασχαλινό επεισόδιο: Ο Άνταμ Σμιθ θρήσκος

Καλή διασκέδαση!

ΥΓ1: Κάνω επιλεκτικές παραπομπές; Πιθανώς!

Γιατί; Διότι μπορώ. Όλοι μπορούν και όλοι το έχουν κάνει. Έτσι άλλωστε έγινε δημοφιλές το έργο του Άνταμ Σμιθ τους τελευταίους δύο αιώνες: με επιλεκτικές παραπομπές.

ΥΓ2: Οι αριθμοί σελίδων προέρχονται από την έκδοση του «Πλούτου των Εθνών» από την Modern Library (2000), που φαίνεται στην φωτογραφία.